دیدبان حقوق بشر در گزارش مفصلی نوشته است که طالبان در افغانستان خبرنگاران را به طور خودسرانه بازداشت کرده و آنها را شکنجه میکند. این گزارش بر اساس مصاحبه با ۳۱ خبرنگار، هم در داخل افغانستان و هم در کشورهای دیگر، تهیه شده است.
دیدبان حقوق بشر گفت که طالبان از زمان به قدرت رسیدن، رسانههای داخلی را تحت نظارت و سانسور قرار داده و خبرنگاران یا دیگر کارکنان رسانهای را به دلیل انتقاد – واقعی یا فرضی – مجازات کرده است.
در چنین شرایطی، این نهاد هشدار میدهد که خبرنگاران در تبعید افغانستان با تهدیدهای فزایندهی اخراج روبهرو هستند.
دیدبان حقوق بشر گفت که ریاست عمومی استخبارات طالبان و وزارت امر به معروف این گروه مسئول بازرسی رسانهها و بازداشت کارکنان رسانهای هستند.
اتهامهای جاسوسی، ارتباط با گروههای مخالف یا رسانههای خارجی و تبعیدی، تهیهی گزارش در مورد داعش خراسان یا اختلافات داخلی طالبان از علتهای عمدهی بازداشتها میباشند. نیروهای طالبان دفاتر و خانههای کارکنان رسانهای را بازرسی کرده و ممکن است تلفونها و کامپیوترهایشان را ضبط کنند.
یک خبرنگار از هرات گفت: «وقتی رسانههای خارجی یک گزارش انتقادی منتشر میکنند، مسئولان [طالبان] از خبرنگاران داخل افغانستان پرسوجو کرده و ما را متهم به ارسال آن گزارشها میکنند.»
زندانی و شکنجه
خبرنگار دیگر افزود که در سال 2023، همراه با دو خبرنگار دیگر از سوی طالبان به اتهامهای جاسوسی و اظهارات علیه طالبان بازداشت شد. او گفت که مجبور شدند تعهد بسپارند که دیگر چنین کاری را انجام ندهند، اما دو هفته پس، نیروهای طالبان دوباره آنها را زندانی کردند. او افزود: «[یک مقام ارشد استخبارات طالبان] مرا شکنجه کرد. پلاستیک روی سرم گذاشت تا نتوانم نفس بکشم. به رویم سیلی زد… دست و پایم بسته شدند. بارها خفه شدم… هر شب بیش از یک ساعت شکنجه میشدم. ما را “بچههای امریکایی” میخواندند و متهم میکردند که با رسانههای تبعیدی کار میکنیم.»
برخی از خبرنگاران گفتند که در نتیجهی شکنجه، دندانها و استخوانهای صورتشان شکسته شدهاند. طالبان برخی از خبرنگاران را شلاق زده است.
بعضی از خبرنگاران با این تعهد آزاد شدهاند که دیگر به مسلک خود ادامه ندهند. یک خبرنگار گفت: «افرادی که آزاد میشوند، همچنان مشکلات روانی دارند.»
دیدبان حقوق بشر افزود که طالبان با خبرنگارانی متعلق به اقلیتهای قومی، به ویژه هزارهها، برخورد بدتر نیز میکند. یک خبرنگار هزاره به این نهاد گفت: «در زندان، ماموران استخباراتی به من گفتند: یک بچهی هزاره جرات کرده علیه ما سخن بگوید؟ ما با امریکاییها جنگیدیم، تو کی هستی؟ هیچ هستی، هر وقت بخواهیم میتوانیم تو را بکشیم.»
این نهاد افزود که طالبان برخی از خبرنگاران را محاکمه نیز کرده است و حتی کسانی که به دلیل کمبود شواهد تبرئه شدهاند، ممکن است بعداً هم با شکنجه و بدرفتاری روبهرو شوند. یک خبرنگار گفت: «وکیل مدافع نداشتم. هیچ کسی جرات نمیکند وکیل خبرنگار شود. به اتهام تبلیغ علیه طالبان محکوم شدم و تهدیدم کردند که حتی اگر تبرئه شوم، ممکن است کشته شوم.»
یک خبرنگار که ویدیویی از نیروهای طالبان در حالی که یک اثر تاریخی را تخریب میکردند، منتشر کرده بود گفت در زندان به شدت لتوکوب شده است و صورت و دستهایش متورم شدند. پدرش توانست چهار ماه پس از بازداشتش، با وی ملاقات کند.
برخی از خبرنگاران گفتند که از شکنجه، کشتارهای صحرایی و جرایمی چون قتل و خشونتهای خانوادگی اطلاع دارند، اما نمیتوانند دربارهی آنها گزارش تهیه کنند.
محدودیتهای شدید فراروی زنان خبرنگار
با روی کار آمدن طالبان، تعداد زنان خبرنگار به طرز چشمگیری کاهش یافته است. تعداد کمی از آنها در شهرهایی مانند کابل و هرات، به عنوان مجری فعالیت میکنند. در برخی از ولایتها، زنان اصلاً در رسانهها فعالیت نمیکنند. در بعضی از ولایات دیگر، آنها مجبورند از خانه کار کنند.
به گزارش دیدبان حقوق بشر، خبرنگاران زن با محدودیتهای شدیدی در زمینهی دسترسی به افراد برای مصاحبه روبهرو هستند. سردبیر یک رسانه از هرات گفت: «ما در دفتر خود کارکنان زن داریم، اما آنها نمیتوانند با مسئولان طالبان صحبت کنند یا از مردم در جادهها مصاحبه بگیرند.»
در گزارش آمده که محتسبان طالبان به طور مکرر از دفاتر رسانهها بازدید میکنند تا اطمینان حاصل شود که از قواعد این گروه تخلفی صورت نمیگیرد. آنها به «متخلفان» هشدار میدهند و حتی بازداشتشان میکنند.
بر بنیاد این گزارش، در برخی از ولایتها، از جمله تخار و فاریاب، خبرنگاران مرد نمیتوانند با زنان برای تهیهی گزارش مصاحبه کنند. خبرنگاران زن همچنین اغلباً از پوشش رویدادهای رسمی محروم ساخته میشوند.
بیشتر خبرنگاران گفتند که مسئولان ادارهی امر به معروف دستور دادهاند که از فلم گرفتن از مردم خودداری شود و تنها فلمهای ضبطشده توسط رادیو و تلویزیون ملی مجاز هستند.
دیدبان حقوق بشر افزود که خبرنگاران باید از اصطلاحات خاصی استفاده کنند، مثلاً به جای «طالبان» از واژهی «امارت» استفاده شود. این نهاد افزود که خبرنگاران موظف شدهاند بیشتر به زبان پشتو گزارش تهیه کنند. آموزشهای مذهبی شیعه نیز ممنوع شدهاند. یک خبرنگار به نقل از مامور استخبارات طالبان گفت: «اگر به زبان پشتو صحبت میکرد، جرمت کمتر میبود.»
یک خبرنگار از غرب افغانستان گفت: «اعضای طالبان متحد نیستند، هر کدامشان جداگانه تصمیم میگیرند که چگونه با رسانهها برخورد کنند. قوانین از یک ولایت تا ولایت دیگر متفاوت هستند. اگر به ادارهی استخبارات بروید و بگویید رییس اطلاعات و فرهنگ به شما اجازهی کار روی این گزارش را داده است، اهمیتی نمیدهد.»
یک خبرنگار دیگر گفت که نمیداند چه چیزی مجاز است و چه چیزی ممنوع میباشد، زیرا به طور مثال یک ادارهی طالبان اجازهی عکاسی را میدهد، اما ادارهی دیگر نه.
خبرنگاران گفتند که در قندهار به دلیل حضور هبتالله، محدودیتهای شدیدتری علیه رسانهها وجود دارند.
به گزارش دیدبان حقوق بشر، خبرنگاران برای سفر به برخی از مناطق و ولایات، از جمله پنجشیر، نیاز به تایید قبلی دارند. گزارشدهی از مرز با ایران هم نیاز به تایید قبلی دارد و مسئولان طالبان کوشش میکنند که مطالب را کنترول کنند. یک خبرنگار گفت که در جریان تهیهی گزارش از بازگشتکنندگان از ایران، نیروهای طالبان برایش گفتند: «سوالات مثبت بپرس، عکس نگیر و از زنان فلمبرداری نکن.»
دیدبان حقوق بشر گفت که طالبان خواستار گزارشهای «مثبت» است و از انتشار محتوایی که فکر کند «منفی» است، جلوگیری میکند. یک خبرنگار که میخواست دربارهی افزایش قیمت گاز در جریان جنگ اسرائیل و ایران گزارش تهیه کند گفت: «آنها گفتند این خبر منفی است و اجازهی پوشش آن را ندارید.»
او افزود: «اگر مردم از واژهی “شکایت” استفاده کنند، من آن را برای این که به دردسر نیفتم، جایگزین میکنم.»
خبرنگاران گفتند که نیروهای طالبان اختیارات زیادی برای تفسیر قواعد دارند.
خبرنگاران افغانستان در خارج از کشور
بر بنیاد گزارش، بیش از یک هزار خبرنگار پس از بازگشت طالبان، افغانستان را ترک کردند. برخی به امریکا، کانادا و کشورهای اروپایی منتقل شدند و دیگران به ترکیه و پاکستان رفتند. بسیاری در تبعید به دلیل کاهش کمکهای خارجی، با مشکلات مالی مواجهاند.
خبرنگارانی که پس از انتقاد از طالبان از کشور فرار کردهاند یا در تبعید به انتقاد از این گروه پرداختهاند، از انتقام میترسند.
اغلب خبرنگاران در ترکیه وضعیت پناهندگی مشروط دارند و برخیشان با خطر اخراج روبهرو هستند. سفرهای داخلی محدودی دارند و به سختی میتوانند به خدماتی چون صحت و آموزش دسترسی پیدا کنند.
سفارت افغانستان در ترکیه از سوی سفیر طالبان اداره میشود.
بر بنیاد گزارش، بیش از 150 خبرنگار افغانستان در پاکستان هستند که در معرض اخراج قرار دارند.
در امریکا نیز به دلیل لغو وضعیت حفاظت موقت (تیپیاس)، برخی از خبرنگاران افغانستان در معرض بازگرداندن اجباری قرار دارند.
دیدبان حقوق بشر گفت که آزادی رسانهها در سراسر افغانستان، در طی 4 سال گذشته کاهش یافته است. فرشته عباسی، پژوهشگر بخش افغانستان این نهاد گفت: «مسئولان طالبان به طور فزایندهای خبرنگاران را مجبور میکنند گزارشهای “ایمن” و از پیش تاییدشده تهیه کنند و کسانی که از خط تعیینشده خارج شوند را با بازداشت خودسرانه و شکنجه مجازات میکنند.»
بر بنیاد گزارش دیدبان حقوق بشر، طالبان گزارشها را پیش از انتشار بررسی کرده و هر چیزی را که «تاثیر منفی بر نگرش عمومی یا روحیهی مردم» داشته باشد، سانسور میکند.
خبرنگاران مجبور شدهاند که خودسانسوری کنند و تنها رویدادهایی چون مراسم اهدای جوایز، بازدیدهای دیپلوماتیک و پروژههای توسعهای را پوشش دهند.
یک خبرنگار گفت که به دلیل عدم پوشش این گونه رویدادها، دو بار بازداشت شده است.
خبرنگارانی که افغانستان را ترک کردهاند، در تبعید زندگی شکنندهای دارند و از بازگرداندن اجباری و آزار و اذیت میترسند.
