روزنامه‌ی گاردین گزارش داده است که در پی بسته‌شدن مکاتب و دانشگاه‌ها، نقش مدرسه‌های دینی و ملاها گسترش یافته است، تا جایی که ملا به عنوان واسطه‌ی توزیع کمک‌های بشردوستانه تلقی می‌شود. بر بنیاد این گزارش، روحانیون توزیع این کمک‌ها را مشروط به فرستادن دختران به مدرسه‌های خود کرده‌اند.
کریمه که از ولایت نیمروز است، به این نشریه گفت که به درخواست ملای محل، دو دختر خردسال خود را از مکتب بیرون کرد. به گفته‌ی کریمه، ملا وعده داده بود که اگر دخترانش را در صنف درسی او ثبت‌نام کند، کمک خوراکی دریافت خواهد کرد، اما در پایان هیچ کمکی به او نرسید.
مادر دیگری به نام نسرین اظهار کرد که به او گفته شد: «دخترانت را به صنف‌های دینی ما بفرست، در غیر آن صورت، هیچ کمکی دریافت نمی‌کنی.»
در گزارش آمده خانواده‌هایی که دختران‌شان را در مدرسه‌های دینی نام‌نویسی می‌کنند، از فرصت‌های شغلی بیشتری برخوردار می‌شوند.
این روزنامه به تاثیر چنین رویکردی بر زندگی اجتماعی خانواده‌ها پرداخته است. خانواده‌ها در صورت مقاومت در برابر فرستادن دختران‌شان به مدرسه‌های دینی، با «انزوا» و «گرسنگی» روبه‌رو می‌شوند. در بخشی از گزارش آمده: «کسانی که تن می‌دهند، اغلب می‌بینند که دختران‌شان با ذهنیت سخت‌گیرانه‌تر و انتقادی‌تر به خانه بر می‌گردند، تاجایی که گاهی والدین خود را کافر می‌خوانند.»
ناهید، دختر 24 ساله‌ای از هرات که در رشته‌ی اقتصاد تحصیل می‌کرد، اکنون هر صبح به مدرسه‌ی دینی می‌رود. او گفت که می‌داند طالبان «تلاش می‌کند ذهن زنان را تغییر دهد»، اما به این مدرسه می‌رود، زیرا برای او، این تنها راه برای بیرون‌شدن از خانه و جنگیدن با افسردگی است.
پژوهش مشترک گاردین و «زن تایمز» در هشت ولایت افغانستان نشان می‌دهد که طالبان به شکل عمدی و حساب‌شده، تلاش می‌کند درس دینی را به تنها گزینه‌ی آموزشی برای زنان و دختران افغانستان تبدیل کند.
بر بنیاد گزارش‌ها، تا پایان سال 2024، بیش از 21 هزار مدرسه‌ی دینی در سراسر افغانستان وجود داشت. این مدرسه‌ها از سوی ملاهایی که از وزارت معارف طالبان معاش دریافت می‌کنند، اداره می‌شوند.
ملاها انگیزه‌ی زیادی برای جلب دانش‌آموز دارند، زیرا در صورت بیشتر بودن شمار دانش‌آموزان مدارس‌شان، معاش بالاتری دریافت می‌کنند. این قشر به عنوان رهبران محلی و «واسطه‌ی توزیع کمک‌ها»، قدرت چشم‌گیری بر زندگی روزمره‌ی مردم دارد.
این روند باعث شده که شمار دانش‌آموزان در مکاتب ابتدایی دخترانه به شدت کاهش یابد. شماری از دانش‌آموزان مکاتب را ترک کرده‌اند و شمار دیگر همزمان به دو نهاد می‌روند.
گاردین گزارش داده است که حتی کمک‌های بین‌المللی نیز به سمت مدرسه‌ها هدایت می‌شوند. در یک مورد، لوازم‌التحریر اهدا‌شده از سوی یونیسف به یک مکتب دولتی، به یک مدرسه منتقل شد و مسئولان این مکتب مجبور شدند این وسایل را در دفتر ثبت «مفقود» بنویسند.
گسترش مدرسه‌های دینی باعث شده که بسیاری از دختران رویای داکتر و انجینیرشدن را کنار بگذارند و به جای آن، به دنبال گرفتن تصدیق‌نامه و سند مدرسه‌ی دینی بروند، زیرا آن‌ها را «مطمئن‌تر» و «معتبرتر» می‌دانند.
مدیر مکتبی در ولایت فراه گفت که مجبور شد 5 آموزگار را اخراج کند و یکی از افرادی که به جای آن‌ها گماشته شد حتی نمی‌توانست به درستی خط بخواند. به گفته‌ی این مدیر، تنها توانایی این آموزگار، داشتن ارتباط با اعضای طالبان و یک تصدیق‌نامه از مدرسه‌ی دینی بود.
